A asociación veciñal Vilachá de Salvadur -en A Pobra do Brollón- presentou ante a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural un informe técnico sobre o Camiño de Inverno co fin de solicitar o recoñecemento dunha variante desta ruta histórica que discorrería por esta parroquia e de Torbeo, no concello de Ribas de Sil. Xurxo Martínez, membro do grupo, explica que este informe estivo acompañado de varios documentos medievais que -segundo a asociación- proban a existencia dunha ruta comercial e de peregrinación que pasaba polos citados lugares e pola parroquia monfortina de Rozavales, lindante. coa de Vilachá.
Os documentos empregados na investigación que se realizou para determinar a existencia histórica e o trazado desta ruta alternativa proceden de diversas fontes, principalmente dos arquivos dos mosteiros de San Vicente do Pino -en Monforte de Lemos- e Montederramo. Pero o «gran descubrimento» ocorrido neste estudo, engade Martínez, refírese á toponimia de Rozavales. A conclusión á que chegou, di o presidente da asociación veciñal, é que «Rozavales é unha alteración do topónimo Roncesvalles» -a famosa vila navarra onde comeza o Camiño Francés- e que este nome foi imposto á parroquia polo rei Alfonso IX, gran promotor do Camiño de Santiago.
A parroquia de Rozavales, indica Martínez pola súa banda, antes chamábase Santa María de Salvadur. O feito de que Alfonso IX decidise cambiar o seu nome, engade, é a proba de que «relaciona directamente Rozavales co fenómeno xacobeo». Doutra banda – tamén di – unha tradición fala da existencia dun hospital de peregrinos nesta parroquia, que foi mencionado en 1983 polo cura Elías Valiña, investigador das rutas xacobeas.
Probar que o antigo camiño que ía de Vilachá a Monforte que pasaba por Rozavales era de orixe medieval, segundo Xurxo Martínez, non foi difícil grazas á documentación dos mosteiros de Montederramo e San Vicente do Pino. Con ela pódese demostrar que os bancos vitivinícolas de Vilachá coñecidos como Val do Frade e O Ibedo pertencían ao primeiro deles, mentres que o mosteiro de Monfortine posuía viñedos na zona coñecida como Ribeira dos Lagares.
Os dous mosteiros, tamén di o presidente da asociación veciñal, posuían en Vilachá algunhas leiras ou edificios dende os que se controlaba a actividade dos viñedos. Un documento datado o 29 de xuño de 1281 e conservado no Arquivo Histórico Nacional indica que ambas as comunidades monásticas chegaron a un acordo sobre o uso das augas nesta parroquia, aínda que tamén competiron nel polo dominio dos viñedos e a colección dos décimos.
Fuente: La Voz de Galicia